Τελευταίος Σταθμός

Λίγες οι νύχτες με φεγγάρι που μ' αρέσαν.
Τ' αλφαβητάρι των άστρων που συλλαβίζεις
όπως το φέρει ο κόπος της τελειωμένης μέρας
και βγάζεις άλλα νοήματα κι άλλες ελπίδες,
πιο καθαρά μπορείς να το διαβάσεις.
Τώρα που κάθομαι άνεργος1 και λογαριάζω
λίγα φεγγάρια απόμειναν στη μνήμη·
νησιά, χρώμα θλιμμένης Παναγίας, αργά στη χάση2
ή φεγγαρόφωτα σε πολιτείες του βοριά ρίχνοντας κάποτε
σε ταραγμένους δρόμους ποταμούς και μέλη ανθρώπων
βαριά μια νάρκη.
Κι όμως χτες βράδυ εδώ, σε τούτη τη στερνή μας σκάλα3
όπου προσμένουμε την ώρα της επιστροφής μας να χαράξει
σαν ένα χρέος παλιό, μονέδα4 που έμεινε για χρόνια
στην κάσα ενός φιλάργυρου, και τέλος
ήρθε η στιγμή της πληρωμής κι ακούγονται
νομίσματα να πέφτουν πάνω στο τραπέζι·
σε τούτο το τυρρηνικό χωριό, πίσω από τη θάλασσα του
Σαλέρνο
πίσω από τα λιμάνια του γυρισμού, στην άκρη
μιας φθινοπωρινής μπόρας το φεγγάρι
ξεπέρασε τα σύννεφα, και γίναν
τα σπίτια στην αντίπερα πλαγιά από σμάλτο.

Σιωπές αγαπημένες της σελήνης.5

Είναι κι αυτός ένας ειρμός της σκέψης ένας τρόπος
ν' αρχίσεις να μιλάς για πράγματα που ομολογείς
δύσκολα, σε ώρες όπου δε βαστάς σε φίλο
που ξέφυγε κρυφά και φέρνει6
μαντάτα από το σπίτι κι από τους συντρόφους,
και βιάζεσαι ν' ανοίξεις την καρδιά σου
μη σε προλάβει η ξενιτιά και τον αλλάξει.
Ερχόμαστε απ' την Αραπιά, την Αίγυπτο, την Παλαιστίνη,
τη Συρία·7
το κρατίδιο
της Κομμαγηνής,8 που 'σβησε σαν το μικρό λυχνάρι
πολλές φορές γυρίζει στο μυαλό μας,
και πολιτείες μεγάλες που έζησαν χιλιάδες χρόνια
κι έπειτα απόμειναν τόπος βοσκής για τις γκαμούζες*
χωράφια για ζαχαροκάλαμα και καλαμπόκια.
Ερχόμαστε απ' την άμμο της έρημος απ' τις θάλασσες του
Πρωτέα,9
ψυχές μαραγκιασμένες από δημόσιες αμαρτίες,
καθένας κι ένα αξίωμα σαν το πουλί μες στο κλουβί του.
Το βροχερό φθινόπωρο σ' αυτή τη γούβα
κακοφορμίζει* την πληγή του καθενός μας
ή αυτό που θα 'λεγες αλλιώς, νέμεση μοίρα
ή μοναχά κακές συνήθειες, δόλο και απάτη,10
ή ακόμη ιδιοτέλεια να καρπωθείς το αίμα των άλλων.
Εύκολα τρίβεται ο άνθρωπος μες στους πολέμους·
ο άνθρωπος είναι μαλακός, ένα δεμάτι χόρτο·
χείλια και δάχτυλα που λαχταρούν ένα άσπρο στήθος
μάτια που μισοκλείνουν στο λαμπύρισμα της μέρας
και πόδια που θα τρέχανε, κι ας είναι τόσο κουρασμένα,
στο παραμικρό σφύριγμα του κέρδους.
Ο άνθρωπος είναι μαλακός και διψασμένος σαν το χόρτο,
άπληστος σαν το χόρτο, ρίζες τα νεύρα του κι απλώνουν·
σαν έρθει ο θέρος
προτιμά να σφυρίξουν τα δρεπάνια στ' άλλο χωράφι·
σαν έρθει ο θέρος
άλλοι φωνάζουνε για να ξορκίσουν το δαιμονικό
άλλοι μπερδεύονται μες στ' αγαθά τους, άλλοι ρητο-
ρεύουν.
Αλλά τα ξόρκια τ' αγαθά τις ρητορείες,
σαν είναι οι ζωντανοί μακριά, τι θα τα κάνεις;
Μήπως ο άνθρωπος είναι άλλο πράγμα;
Μην είναι αυτό που μεταδίνει τη ζωή;
Καιρός του σπείρειν, καιρός του θερίζειν.
Πάλι τα ίδια και τα ίδια, θα μου πεις, φίλε.
Όμως τη σκέψη του πρόσφυγα τη σκέψη του αιχμάλωτου
τη σκέψη
του ανθρώπου σαν κατάντησε κι αυτός πραμάτεια*
δοκίμασε να την αλλάξεις, δεν μπορείς.
Ίσως και να 'θελε να μείνει βασιλιάς ανθρωποφάγων
ξοδεύοντας δυνάμεις που κανείς δεν αγοράζει
να σεργιανά μέσα σε κάμπους αγαπάνθων*
ν' ακούει τα τουμπελέκια* κάτω απ' το δέντρο του μπαμπού,
καθώς χορεύουν οι αυλικοί με τερατώδεις προσωπίδες.
Όμως ο τόπος που τον πελεκούν και που τον καίνε σαν
το πεύκο, και τον βλέπεις
είτε στο σκοτεινό βαγόνι, χωρίς νερό, σπασμένα τζάμια,
νύχτες και νύχτες
είτε στο πυρωμένο πλοίο που θα βουλιάξει καθώς το δεί-
χνουν οι στατιστικές,
ετούτα ρίζωσαν μες στο μυαλό και δεν αλλάζουν
ετούτα φύτεψαν εικόνες ίδιες με τα δέντρα εκείνα
που ρίχνουν τα κλωνάρια τους μες στα παρθένα δάση
κι αυτά καρφώνουνται στο χώμα και ξαναφυτρώνουν·
ρίχνουν κλωνάρια και ξαναφυτρώνουν δρασκελώντας
λεύγες και λεύγες·
ένα παρθένο δάσος σκοτωμένων φίλων το μυαλό μας.
Κι α σου μιλώ με παραμύθια και παραβολές
είναι γιατί τ' ακούς γλυκότερα, κι η φρίκη
δεν κουβεντιάζεται γιατί είναι ζωντανή
γιατί είναι αμίλητη και προχωράει· 
Στάζει τη μέρα στάζει στον ύπνο
μνησιπήμων* πόνος.11

Να μιλήσω για ήρωες να μιλήσω για ήρωες: ο Μιχάλης
που έφυγε μ' ανοιχτές πληγές απ' το νοσοκομείο
ίσως μιλούσε για ήρωες όταν, τη νύχτα εκείνη
που έσερνε το ποδάρι του μες στη συσκοτισμένη πολιτεία,
ούρλιαζε ψηλαφώντας τον πόνο μας· «Στα σκοτεινά
πηγαίνουμε στα σκοτεινά προχωρούμε...».
Οι ήρωες προχωρούν στα σκοτεινά.12

Λίγες οι νύχτες με φεγγάρι που μ' αρέσουν.

Cava dei Tirreni, 5 Οκτωβρίου '44

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Επιλέξτε και απαντήστε σε τρεις (3) από τις παρακάτω ερωτήσεις (μπορείτε, βοηθητικά, να ανατρέξτε στο ψηφιακό σχολείο ή ελεύθερα στο διαδίκτυο) και σε μία (1) ακόμη στο σπίτι σας.

1. Ποια βιώματα (μνήμες και εμπειρίες) του Γιώργου Σεφέρη αποτελούν την “πρώτη ύλη” του ποιήματος αυτού; 
2. Πώς αντιδρούν οι άνθρωποι σαν έρθει ο θέρος, σύμφωνα με το ποίημα;
3. Ο Σεφέρης στην ποίησή του συχνά χρησιμοποιεί  δάνεια από αρχαίους και νεότερους ποιητές, διακεκριμένους στοχαστές, αλλά και από τον εκκλησιαστικό λόγο. Για ποιο λόγο, άραγε; Θεωρείτε ότι η ποίησή του κερδίζει ή χάνει την αυθεντικότητά της;
4. Επιλέξτε το απόσπασμα από τον Τελευταίο Σταθμό που σας έκανε περισσότερη εντύπωση και αναπτύξτε το.
5. Θα μπορούσε, κατά την άποψή σας, να χαρακτηριστεί το ποίημα αυτό “πολιτικό”; Αιτιολογήστε την απάντησή σας. 
6. Το ποίημα έχει τον χαρακτήρα εσωτερικού μονολόγου και το ύφος του είναι εξομολογητικό. Γιατί, άραγε; 
7. Βασικά εκφραστικά μέσα της ποιητικής τέχνης του Σεφέρη είναι οι εικόνες, οι μεταφορές, οι παρομοιώσεις και οι αλληγορίες. Να εντοπίσετε στο ποίημα χαρακτηριστικά παραδείγματα.
8. Συνθέστε ένα δικό σας κείμενο (ημερολόγιο, επιστολή, ποίημα ή άλλο) αξιοποιώντας την ύλη του ποιήματος (πολιτικό-φιλοσοφικό πλαίσιο, διαχρονικές δυσάρεστες καταστάσεις, σκόρπιες φράσεις/στίχους κλπ).  
9. Είναι επίκαιρος ο Τελευταίος Σταθμός στις μέρες μας; 
10. Συνθέστε τη δική σας αντιπολεμική αφίσα, όπου θα εγκιβωτίσετε αυτούσια ή παραλλαγμένη κάποια φράση του Σεφέρη ή -εναλλακτικά- φιλοτεχνήστε έναν "σεφερικό" σελιδοδείκτη.
11. Μελετήστε τις σελίδες από το ημερολόγιο του Γιώργου Σεφέρη (Μέρες Δ΄: 1 Γενάρη1941 - 31 Δεκέμβρη 1944) που αναφέρονται στην εποχή που γράφτηκε το ποίημα και να επισημάνετε τα βιώματα που απετέλεσαν το νοηματικό υπόβαθρο του ποιήματος Τελευταίος Σταθμός.
12. Παρακολουθήστε το ντοκιμαντέρ του Στέλιου Χαραλαμπόπουλου Ημερολὀγια  Καταστρώματος. Τι σας έκανε περισσότερο εντύπωση σε σχέση με τον Σεφέρη και τον Τελευταίο Σταθμό;