Γιάννης Ρίτσος, Ρωμιοσύνη

Γιάννης Ρίτσος, Ρωμιοσύνη
Διαβάστε το ποίημα (ενότητα Ι) στο βιβλίο σας
Ακούστε τον Γιάννη Ρίτσο να διαβάζει το ποίημα

Ακούστε τον Γρηγόρη Μπιθικώτση στην μουσική σύνθεση του Μίκη Θεοδωράκη

Εισαγωγή

• Η Ρωμιοσύνη γράφεται αμέσως μετά την γερμανική κατοχή το 1945-47 (όταν, μετά τα Δεκεμβριανά του ’44 και την συμφωνία της Βάρκιζας τον Φεβρουάριο του 1945, ο αγώνας των αριστερών αντιστασιακών οργανώσεων του ΕΑΜ φαίνεται χαμένος και η πολιτική αντιπαράθεση οδηγεί στην δεύτερη και αιματηρότερη περίοδο του Εμφυλίου).
• Τυπώνεται πρώτη φορά το 1954 μέσα στην ευρύτερη συλλογή Αγρύπνια που περιέχει το έργο του ποιητή από το 1941 ως το 1953).
• Είναι μια μεγάλη ποιητική σύνθεση χωρισμένη σε 7 μέρη-ενότητες.
• Ο Ρίτσος α) συνδέει με τρόπο προσωπικό διάφορα στοιχεία της ιστορικής παράδοσης και ποικίλους εκφραστικούς τρόπους, β) δίνει ανάγλυφη τη μορφή της Ελλάδας και γ) των ανθρώπων της στον αδιάκοπο αγώνα τους για ελευθερία, δικαιοσύνη και ανθρωπιά (στοιχεία που συνθέτουν την ιδιαίτερη ψυχοσύνθεση του ελληνικού λαού).
• Η Ρωμιοσύνη αποτελεί έναν ύμνο στο πνεύμα αντίστασης του ελληνικού λαού, που, κατά τον ποιητή, συνιστά την διαχρονική ουσία του ελληνικού τόπου και των ανθρώπων του.[1]
• Ο Ρίτσος με τη Ρωμιοσύνη (και με την Κυρά των Αμπελιών) ανταποκρίνεται  πολύ καθαρά σε μια κοινωνική εντολή, βαθιά ουσιαστική και επιτακτική, που γεννιόταν από τα κατάβαθα του λαού. Και τι μπορεί να αξιώσει ο λαός από έναν ποιητή αυτές τις κρίσιμες ώρες; Να του ξαναδώσει τη μνήμη του που προσπάθησαν να του εξευτελίσουν, να υμνήσει τη γη που προσπάθησαν να του αποσπάσουν. Η απόκριση  ήρθε εκρηκτική μέσα από αυτά τα ποιήματα που αποκαθιστούν την αιωνιότητα του Ελληνισμού, όπου χωνεύονται οι αρχαίες τελετουργίες με τους βυζαντινούς θρύλους και τα ανδραγαθήματα  των κλεφτών και των ανταρτών. Η ατμόσφαιρα είναι φορτισμένη, τη διαπερνάει η σκοτεινή ελπίδα των ντεσπεράντος που περιμένουν κολλημένοι πάνω στα ντουφέκια τους. Ένας φλογερός ανιμισμός διαποτίζει κάθε στίχο, ξυπνάει το ένα μετά το άλλο τα τοπία της Ελλάδας, τα ρίχνει και αυτά στον αγώνα, ορθώνει τα νησιά, τον άνεμο, τη θάλασσα, αναμοχλεύει σε μια γενική αντάρα τους ανθρώπους, τα ζώα, τα στοιχεία  ακόμα και τους νεκρούς που αγρυπνούν, όπως άλλοτε οι φρουροί του Βυζαντίου στα σύνορα της αυτοκρατορίας. [2]

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Στο κείμενο υπάρχουν λέξεις, φράσεις και εικόνες που αναφέρονται α) στο ελληνικό φυσικό τοπίο και β) στους ανθρώπους. Να τις επισημάνετε και να βρείτε ποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του τοπίου και των ανθρώπων προβάλλουν.
2. Να παρατηρήσετε πώς συνδέει ο ποιητής το φυσικό με το ανθρώπινο περιβάλλον. Ποια σχέση βρίσκετε;
3. Να βρείτε λέξεις και φράσεις α) που φανερώνουν τον αδιάκοπο αγώνα των ανθρώπων β) που προσδιορίζουν τους στόχους του αγώνα.
4. Να μελετήσετε τις παρακάτω εκφράσεις και να προσδιορίσετε το νόημά τους: Ο ίσκιος της μάντρας είναι σίδερο... Όταν σκοτώνονται, η ζωή τραβάει την ανηφόρα... Όλοι σκοτώνονται και κανένας δεν πέθανε...
5. Να επισημάνετε χαρακτηριστικές εικόνες που απηχούν τον υπερρεαλιστικό τρόπο γραφής.

[1] H Ρωμιοσύνη μαζί με τα Τρία Χορικά και την Κυρά των Αμπελιών, που συνιστούν επίσης σπουδές στο ίδιο θέμα και που επεξεργάζεται ο ποιητής την ίδια εποχή, αποτέλεσαν την συλλογή με τον χαρακτηριστικό τίτλο Αγρύπνια, η οποία εκδόθηκε το 1954. Σημειωτέον ότι οι προσωνυμίες της Κυράς των Αμπελιών: κυρά τρανή, κυρά ασίκισσα, κυρά θαλασσινή και στεριανή με τα λουλουδιασμένα μάγουλα, κυρά μελαχροινή που η αντηλιά σου χρύσωσε τα χέρια σαν της Παναγιάς το κόνισμα, είναι τρυφερές προσφωνήσεις σε μια γυναικεία παρουσία που ενσαρκώνει το ιδεατό αρχέτυπο της Ελλάδας-Ρωμιοσύνης.

[2] Ζεράρ Πιερά, Γιάννης Ρίτσος, η μακρά πορεία ενός ποιητή, Κέδρος, Αθήνα 1978, σ.58-59