Το
ποίημα είναι γραμμένο το 1945, τότε που η χώρα μας μόλις είχε
βγει από τη δοκιμασία του πολέμου και της κατοχής. Ο λόγος του ποιητή, έκφραση
της μεγάλης έγνοιας του για τη μοίρα του τόπου και του λαού, αποτελεί σάλπισμα
αγωνιστικό για την ανόρθωση της Ελλάδας.
Πνευματικό εμβατήριο (απόσπασμα)
«Ομπρός·
βοηθάτε να σηκώσουμε τον ήλιο πάνω απ’ την Ελλάδα.
ομπρός,
βοηθάτε να σηκώσουμε τον ήλιο πάνω από τον κόσμο!
Τι, ιδέτε,
εκόλλησεν η ρόδα του βαθιά στη λάσπη,
κι α, ιδέτε,
χώθηκε τ’ αξόνι του βαθιά μες στο αίμα!
Ομπρός,
παιδιά, και δε βολεί μονάχος του ν’ ανέβει ο ήλιος·
σπρώχτε με
γόνα και με στήθος, να τον βγάλουμε απ’ τη λάσπη,
σπρώχτε με
στήθος και με γόνα, να τον βγάλουμε απ’ το γαίμα.
Δέστε,
ακουμπάμε απάνω του ομοαίματοι αδερφοί του!
Ομπρός,
αδέρφια, και μας έζωσε με τη φωτιά του
ομπρός, ομπρός, κι η φλόγα του μας τύλιξε, αδερφοί μου!
Ομπρός, οι
δημιουργοί!... Την αχθοφόρα ορμή Σας
στυλώστε με
κεφάλια και με πόδια, μη βουλιάξει ο ήλιος!
Βοηθάτε με κι
εμένανε, αδερφοί, να μη βουλιάξω αντάμα...
Τι πια είν’
απάνω μου και μέσα μου και γύρα,
τι πια γυρίζω σ’ έναν άγιον ίλιγγο μαζί του!...
Χίλια
καπούλια ταύροι του κρατάν τη βάση·
δικέφαλος
αϊτός, κι απάνω μου τινάζει
τις φτερούγες
του και βογκάει ο σάλαγός του
στην κεφαλή
μου πλάι και μέσα στην ψυχή μου,
και το μακρά και το σιμά για με πια είν’ ένα!...
Πρωτάκουστες,
βαριές με ζώνουν Αρμονίες! Ομπρός, συντρόφοι,
βοηθάτε να
σκωθεί, να γίνει ο ήλιος Πνέμα!
Σιμώνει ο
νέος ο Λόγος π’ όλα θα τα βάψει
στη νέα του
φλόγα, νου και σώμα, ατόφιο ατσάλι...
Η γη μας αρκετά λιπάστηκε από σάρκα ανθρώπου...
Παχιά και
καρπερά, να μην αφήσουμε τα χώματά μας
να ξεραθούν
απ’ το βαθύ τούτο λουτρό του αιμάτου,
πιο πλούσιο,
πιο βαθύ κι απ’ όποιο πρωτοβρόχι!
Αύριο να βγει
ο καθένας μας με δώδεκα ζευγάρια βόδια
τη γην αυτή
να οργώσει την αιματοποτισμένη…
Ν’ ανθίσει η
δάφνη απάνω της και δέντρο ζωής να γένει,
και η Άμπελός μας ν’ απλωθεί ως στα πέρατα της Οικουμένης...
Ομπρός,
παιδιά, και δε βολεί μονάχος του ν’ ανέβει ο ήλιος…
Σπρώχτε με
γόνα και με στήθος, να τον βγάλουμε απ’ τη λάσπη·
σπρώχτε με
στήθος και με γόνα, να τον βγάλουμε απ’ το γαίμα·
σπρώχτε με
χέρια και κεφάλια, για ν’ αστράψει ο ήλιος Πνέμα!»
Το Πνευματικό εμβατήριο σε μουσική Μίκη Θεοδωράκη και ερμηνεία Ιωάννας Φόρτη
Ερωτήσεις
- Ποιους καλεί ο ποιητής-αφηγητής να σηκώσουν «τον ήλιο πάνω απ’ την Ελλάδα»;
- α) Κεντρικό θέμα του ποιήματος είναι ο ήλιος. Ποιος είναι ο συμβολισμός του; β) Αφού εντοπίσετε τα στοιχεία που χρησιμοποιεί ο ποιητής από την ελληνική παράδοση, αναφερθείτε στην συνολική του άποψη για τον Ελληνισμό.
- Σχολιάστε το στίχο «Η γη μας
αρκετά λιπάστηκε από σάρκα ανθρώπου».
- Πώς δικαιολογείτε τις διαρκείς επαναλήψεις στο ποίημα;
- Σχολιάστε τον τίτλο.
- Πώς σας φάνηκε η μελοποίηση του ποιήματος από τον Μ. Θεοδωράκη; Θεωρείτε ότι απέδωσε το ύφος του ποίηματος;
- Γράψτε ένα ερμηνευτικό σχόλιο σε περίπου 150 λέξεις.
Ερμηνευτικό σχόλιο
Το ποιητικό
υποκείμενο παρακινεί (Ομπρός) τόσο τους συμπατριώτες του (παιδιά, αδερφοί, συντρόφοι) ψυχή τε
και σώματι (με γόνα και με στήθος, με κεφάλια και με
πόδια) να ανοικοδομήσουν (να σηκώσουμε τον ήλιο πάνω απ’ την Ελλάδα) την μεταπολεμική Ελλάδα (να τον βγάλουμε απ’ το γαίμα, Η γη μας αρκετά … βαθύ τούτο λουτρό του αιμάτου), όσο και τους πνευματικούς ανθρώπους (οι δημιουργοί, αχθοφόρα ορμή Σας) να συνδράμουν και τον ίδιο (Βοηθάτε με κι εμένανε) στην υλοποίηση του οράματός του (άγιον ίλιγγο, βαριές με ζώνουν Αρμονίες) για μια δοξασμένη (δάφνη), ελεύθερη
Ελλάδα συνεχιστή του μακραίωνου πολιτισμού της (άρμα ήλιου, Αρμονίες, Πνέμα, ταύροι, δικέφαλο
αϊτό, ο νέος Λόγος, Άμπελος) με
οικουμενικές διαστάσεις (ως στα πέρατα της
Οικουμένης...). Το ποίημα πυκνό α) σε: συμβολισμούς (ήλιος, ταύρος, δικέφαλος αϊτός, νέος
Λόγος, δάφνη, Άμπελος κλπ) για να αναδείξει την διαχρονική αξία του ελληνοχριστιανικού
πολιτισμού πάνω στις αξίες της ειρήνης, δικαιοσύνης, της ελευθερίας, της δύναμης
αλλά περισσότερο της πνευματικότητας, και β) σε εικονες έντονες και δραματικές
με κίνηση, χρώμα και ήχο (σχετικές με το άρμα του ήλιου και την «ιλιγγιώδη» σε
ισχύ ανύψωση του ελληνισμού). Γραμμένο σε α΄ ενικό
και πληθυντικό πρόσωπο για να προσδώσει αμεσότητα και έντονη δραματικότητα και συλλογικό
αγώνα, σε β΄ πληθυντικό πρόσωπο για να εκφραστεί προτρεπτικά/προστακτικά σε ύφος
του εμβατηρίου και να δώσει ανοδικό ρυθμό. Αλλά και με άλλα λογοτεχνικά
σχήματα, όπως επαναλήψεις, μεταφορές, αντιθέσεις, κύκλο, χιαστό σχήμα («με γόνα
και με στήθος / με στήθος και με γόνα», για περισσότερη λυρικότητα/μουσικότητα και έντονη και ολόπλευρη
συμμετοχή στον αγώνα). Η γλώσσα του δημοτική
και με κάποιες ιδιαιτερότητες (ομπρός, βολεί, γαίμα, Πνέμα) αμάλγαμα αυτού του συγκερασμού όλων
των περιόδων του ελληνισμού (ιδέτε,
εκόλλησεν, Άμπελος).
Το ποίημα, σίγουρα, έχει όλα τα
χαρακτηριστικά ενός εμβατηρίου ικανού να μεταδώσει υψηλό ηθικό και ομοψυχία
πάνω σε οικουμενικής διάστασης αξίες. Ακόμη και σήμερα σε συνεπαίρνει με τους συμβολισμούς
και την δύναμη του λόγου και του ρυθμού του. Θα μπορούσε κάλλιστα να είναι ένα
πνευματικό εγερτήριο για κάθε δύσκολη περίοδο που περνά η χώρα μας (πολιτική, οικονομική,
ηθική), αλλά και για το χρέος του καθένα μας έναντι αυτού του κληρονομημένου
πολιτισμού μας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου